މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިން، ނުވަތަ ދެ ޤިބްލައިގެ މިސްކިތުގެ ނަމުންވެސް މަޝްހޫރު މި މިސްކިތަކީ ސަޢޫދީ ޢަރަބިއްޔާގެ މަދީނާގައި ހުރި ތާރީޚީ އަދި ދީނީ ގޮތުން ވަރަށް މުހިންމު ތަނެކެވެ. ބައިތުލް މަޤްދިސުން މައްކާއަށް މުސްލިމުންގެ ޤިބްލަ ބަދަލުވި ތާރީޚީ ހާދިސާއާ ގުޅިފައިވާ މި މިސްކިތަކީ އިސްލާމީ އާދަކާދައިގެ ތެރޭގައި ވަރަށް މުހިންމު މަޤާމެއް ލިބިފައިވާ ތަނެކެވެ.

މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިންގެ ތާރީޚު ގުޅިފައިވަނީ ކީރިތި ރަސޫލާ ޞައްލަﷲ ޢަލައިހި ވަސައްލަމަގެ ޒަމާނާއެވެ. މި މިސްކިތް އަސްލު ބިނާކުރެވުނީ މީލާދީން 623 ވަނަ އަހަރު، ހިޖުރީ ސަނަތުން 1 ވަނަ އަހަރު މަދީނާގައި މުސްލިމު އުންމަތް އުފެދެމުން އައި ދުވަސްވަރުގައެވެ. މި ދުވަސްވަރު މުސްލިމުން ނަމާދުގައި ކުރިމަތިލާ ޤިބްލައަކީ ބައިތުލް މަޤްދިސްއެވެ. ނަމަވެސް، ފަހުން މައްކާގައިވާ ކަޢުބާއަށް ޤިބްލަ  ބަދަލުކުރެއްވުމަށް ﷲ ސުބުޙާނަހޫ ވަތަޢާލާ ކީރިތި ރަސޫލާ މުޙައްމަދު ޞައްލަﷲ އަލައެހިވަސައްލަމައަށް ވަޙީގެ ބަސްފުޅު މެދުވެރި ކުރައްވައި އެންގެވިއެވެ.

ޤިބްލަ ބަދަލުވުމުގެ މި މުހިންމު ހާދިސާ ހިނގީ ކީރިތި ރަސޫލާއާއި އެކަލޭގެފާނުގެ ޞަޙާބީން މި މިސްކިތުގައި ނަމާދުކުރައްވަމުން ގެންދަވަނިކޮށެވެ. ނަމާދުކުރައްވަމުން ގެންދަވަނިކޮށް، އެބޭކަލުންނަށް ކަޢުބާއަށް ކުރިމަތިވާ ގޮތަށް އެނބުރި ވަޑައިގެންނެވުމަށް އިލާހީ އަމުރުފުޅު ލިބިވަޑައިގަތެވެ. މިއީ ނަމާދު ތެރޭގައި ޖަމާޢަތުގެ ދިމާ ބަދަލުވި ވަގުތެވެ. އިސްލާމީ ތާރީޚުގައި މި ފާހަގަކޮށްލެވޭ ވަގުތު ދެމިއޮތުމުގެ ގޮތުން މި މިސްކިތަށް ކިޔުނީ މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިން ނުވަތަ "ދެ ޤިބްލައިގެ މިސްކިތް" އެވެ. ޤިބްލަ ބަދަލުވުމަކީ އިސްލާމީ އާދަކާދައިގެ ތެރޭގައި ވަރަށް މުހިންމު ހާދިސާއެކެވެ. އެއީ އިސްލާމްދީނުގެ އެންމެ މާތް ރަށް ކަމުގައިވާ މައްކާއާ އުންމަތުގެ ރޫޙާނީ އަދި ޖިސްމާނީ ގުޅުން ދައްކުވައިދޭ ކަމެކެވެ.

މިސްކިތް އެންމެ ފުރަތަމަ ބިނާކުރެވުނު ފަހުން، މި ފާއިތުވި ޒަމާންތަކުގެ ތެރޭގައި އެތައް ފަހަރަކު މަރާމާތުކޮށް ބޮޑުކުރެވިފައިވެއެވެ. މި މިސްކިތަކީ މަދީނާގައި މުސްލިމުންގެ އަޅުކަމާއި މުޖުތަމަޢުގެ ދިރިއުޅުމުގެ މައި މަރުކަޒަކަށްވެ، އެ ރަށުގެ ޤަދީމީ އިސްލާމީ ތަރިކަ ދައްކުވައިދޭ ތަނަކަށް ވެފައިވެއެވެ. މި މިސްކިތުގެ ތާރީޚީ މުހިންމުކަން އިތުރަށް ފާހަގަކޮށްދެނީ ކީރިތި ރަސޫލާއާއި އިސްލާމްދީނުގެ އަސާސްތައް އަޅުއްވައިދެއްވި އިބްތިދާއީ މުސްލިމު މުޖުތަމަޢާ މި މިސްކިތުގެ ގުޅުމެވެ.

މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިންގެ ޢިމާރާތުގެ ފަރުމާއަކީ އިސްލާމީ ވައްޓަފާޅިތައް ދައްކުވައިދޭ، ހަރުދަނާކަމާއި ރީތިކަމުން ފާހަގަކޮށްލެވޭ ޚާއްޞަ ފަރުމާއެކެވެ. މިސްކިތުގެ ބައްޓަމަކީ ހަތަރެސްކަން ބައްޓަމެކެވެ. މިސްކިތުގެ ތެރޭގައި ގިނަ އަދަދެއްގެ މީހުންނަށް އެފަހަރާ ނަމާދު ކުރެވޭވަރަށް ޖާގަހުރި ބޮޑު ނަމާދު ހޯލެއް ހިމެނެއެވެ. މިސްކިތުގައި ހުރީ ދެ މުންނާރެވެ. މިއީ އިސްލާމީ ޢިމާރާތްތަކުގެ ޚާއްޞަ ސިފައެކެވެ. އަދި މިއީ މުޖުތަމަޢުގެ މީހުންނަށް ނަމާދަށް ގޮވުމަށް ބޭނުންކުރާ ދެ މުންނާރެވެ.

މިސްކިތުގެ އެތެރެ ޒީނަތްތެރިކޮށްފައިވަނީ ރީތި އިސްލާމީ ކެލިގްރަފީއާއި ހަންދަސީ ގޮތްތަކަށެވެ. މި ފަރުމާތަކުން މިސްކިތުގެ ތެރޭގައި ހިތްހަމަޖެހުމާއި ރޫޙާނިއްޔަތުގެ މާޙައުލެއް އުފެދެއެވެ. މިސްކިތުގެ ދޮރުތަކުން އެތެރެއަށް ވަންނަ ޤުދުރަތީ އަލިކަމުން ނަމާދުކުރާ ސަރަޙައްދު އަލިކޮށްދީ، ހިތްހަމަޖެހުން ގެނުވައިދީ މާޙައުލު އިތުރަށް ފުރިހަމަކޮށްދެއެވެ.

މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިންގެ އެންމެ ފާހަގަކޮށްލެވޭ އެއް ޚާއްޞަ ސިފައަކީ މިސްކިތުގެ ތެރޭގައި ހުރި ދެ މިޙްރާބެވެ. ދެ މިޙްރާބު ހުރުމުން ދައްކުވައިދެނީ މި މިސްކިތުގެ ތާރީޚީ މުހިންމުކަމެވެ. އެއީ އަސްލު ނަމާދުގައި ކުރިމަތިލާންޖެހުނު ބައިތުލް މަޤްދިސްގެ ދިމާއާއި، އޭގެ ފަހުން ބަދަލުވި މައްކާގެ ދިމާއެވެ. ބައިތުލް މަޤްދިސްއަށް ދައްކާ އަސްލު މިޙްރާބު މިހާރުވެސް ރައްކާތެރިކަމާއެކު ބަހައްޓާފައި އެބަހުއްޓެވެ. އެހެންނަމަވެސް މައްކާގެ ދިމާ ދައްކުވައިދޭ މިޙްރާބަކީ މިހާރު އަޅުކަމުގެ މައިގަނޑު އަމާޒަށް ވެފައިވާ މިޙްރާބެވެ.

މިސްކިތުގެ ބޭރުފުށްވެސް ހަމަ އެހާމެ ފާހަގަކޮށްލެވެއެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ހިމެނެނީ ބޮޑު ހަރިންމައެކެވެ. މިއީ ހުކުރު ނަމާދާއި އީދު ފަދަ އިސްލާމީ މުނާސަބާތަކުގައި އިތުރު މީހުންނަށް ޖާގަ ދިނުމަށް ބޭނުންކުރާ ތަނެކެވެ. މިސްކިތް ވަށައިގެން ވަނީ ރީތިކޮށް ހައްދައި ފަރުމާކޮށްފައިވާ ބަގީޗާތަކެކެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން މިސްކިތުގެ މުޅި ސަރަޙައްދައްވެސް ހިތްގައިމުކަން ގެނެސްދީފައި ވެއެވެ. އަހަރުތަކުގެ ތެރޭގައި، މިސްކިތުގެ އިމާރާތުގެ ސަލާމަތްތެރިކަން ދެމެހެއްޓުމަށާއި މިސްކިތް ބަލައިލަން ޒިޔާރަތްކުރާ ފަތުރުވެރިންނާއި، ނަމާދަށް މިސްކިތަށް އަންނަ މީހުންނަށް އިތުރު ވަސީލަތްތައް ފޯރުކޮށްދިނުމަށްޓަކައި އެތައް ފަހަރަކު މަރާމާތުކޮށް އައުކުރެވިފައިވެއެވެ.

މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިނަކީ މުސްލިމުންނަށް ވަރަށް މުހިންމު ދީނީ މަޤާމެއް ލިބިފައިވާ ތަނެކެވެ. އެއީ ޤިބްލަ ބައިތުލް މަޤްދިސުން މައްކާއަށް ބަދަލުވި ކަމުގެ ނިޝާނެއްގެ ގޮތުންނެވެ. މި ބަދަލުވުމަކީ ހަމައެކަނި ނަމާދުކުރާ މީހާ ކުރިމަތިލައިގެން ހުންނަ ދިމާ ބަދަލުވުމެއް ނޫނެވެ. އެއީ އިސްލާމީ ވަކި ޝަޚްޞިއްޔަތެއް އުފެދި، އިސްލާމީ އަޅުކަމުގެ މައި މަރުކަޒަކަށް މައްކާ ވުމުގެ ނިޝާނެކެވެ. މި މިސްކިތަކީ އިސްލާމްދީނުގެ އިބްތިދާއީ ދުވަސްވަރު މުސްލިމު އުންމަތަށް ދިމާވި ގޮންޖެހުންތަކާއި ހުރަސްތަކުގެ ހަނދާން އާކޮށްދޭ ތަނެއްވެސް މެއެވެ.

މި މިސްކިތަކީ މަދީނާއާއި މަދީނާއިން ބޭރުގެ މުސްލިމުންގެ ރޫޙާނީ ދިރިއުޅުމުގައި ވަރަށް މުހިންމު ދައުރެއް އަދާކުރާ ތަނެކެވެ. މިއީ ދުވަހުގެ ފަރުޟު ނަމާދުތަކާއި، ހުކުރު ނަމާދާއި، އިސްލާމީ ކަލަންޑަރުގެ ޚާއްޞަ ދީނީ މުނާސަބަތުތަކުގައި އަޅުކަން ކުރާ ތަނެކެވެ. މި މިސްކިތގެ ޚާއްޞަކަން ދެކެލުމަށްޓަކައި، މިސްކިތަށް ވަރަށް ގިނަ އަދަދެއްގެ މީހުން ޒިޔާރަތްކޮށް ހަދައެވެ. އޭގެ ތެރޭގައި ޢުމްރާއާއި ޙައްޖު އަދާކުރުމަށް މަދީނާއަށް އަންނަ ޙާޖީންވެސް ހިމެނެއެވެ. މީގެ އިތުރުން، މަސްޖިދުލް ޤިބްލަތައިނަކީ އިސްލާމީ ތަޢުލީމާއި މުޖުތަމަޢުގެ ބައިވެރިވުމުގެ މަރުކަޒެކެވެ. މިތާނގައި އިސްލާމްދީން އުނގެނުމާއި ދެނެގަތުމަށް މަގުފަހިކުރުމަށް އެކި ބާވަތުގެ ތަޢުލީމީ ޕްރޮގްރާމްތަކާއި، ދަރުސްތަކާއި، ދީނީ ކްލާސްތައް ބޭއްވެއެވެ.

މުސްލިމުން ނޫން މީހުންނަށްވެސް މިސްކިތުގެ ތާރީޚާއި މުހިންމުކަން ދަސްކުރުމަށް ހިތްވަރުދެވެއެވެ. މިކަމުގެ ސަބަބުން އެކި ދީންތަކުގެ މީހުންގެ މެދުގައި އެކުވެރިކަމާއި އިޙްތިރާމުގެ ރޫޙެއް އާލާކުރެވެއެވެ.